سیدمحمد حسینی فیروزآبادیحاج سید محمد حسینی فیروزآبادی یزدی نجفی یکی از بزرگان علما و فقهای دوران معاصر در سال ۱۲۶۵ قمری در بیت علم و تقوا و سیادت و فضیلت و دیده به جهان هستی گشود. فهرست مندرجات۲ - هجرت به کربلا ۳ - هجرت به سامرا ۴ - در حریم علوی ۵ - انقلاب مشروطیت ۶ - تدریس و شاگردان ۶.۱ - شیخ ابوالقاسم اصفهانی ۶.۲ - میرزا مهدی آشتیانی ۶.۳ - محمدرضا جرقویی اصفهانی ۶.۴ - میرزا فضل الله زنجانی ۶.۴.۱ - آثار علمی ۶.۵ - عبدالله زنجانی ۶.۵.۱ - آثار علمی ۶.۶ - کاظم شبستری ۶.۷ - شیخ عبدالحسین امینی ۶.۸ - شیخ عبدالکریم زنجانی ۶.۹ - علم الهدی خراسانی ۷ - مرجعیت ۸ - ویژگی‌های اخلاقی ۹ - تالیفات ۱۰ - رحلت ۱۱ - فرزند برومندش ۱۲ - تالیفات ۱۳ - پانویس ۱۴ - منبع ۱ - تولد و نیاکانمحل تولد این روحانی پارسا فیروزآبادواقع در بیست کیلومتری جاده ی یزد به تهران واقع شده است. این عالم جلیل القدر خود موجب شهرت زادگاهش شده است. آیت الله سید محمد فرزند سید محمدباقر فرزند سید حسین فیروزآبادی یزدی از سادات جلیل القدر حسینی است که نسب شریف ایشان به چهارمین پیشوای شیعیان سیدالساجدین امام زین العابدین علی بن الحسین ، علیه السلام، می‌رسد. سید محمد حسینی پس از رشد و پرورش به یزد آمد و در مدارس علوم دینی یزدبه تحصیل علوم الهی پرداخت. وی مقدمات و سطح را در نزد آیت‌الله سید یحیی یزدی فرا گرفت. آیت‌الله سید یحیی واعظ یزدی از بزرگان علمی یزد و از مدرسان نامدار و نیز از واعظان و خطیبان با فضیلت شهرستان یزدبود. وی به همراه آیات سید میرعلی مدرسی بزرگ و آقا شیخ غلامرضا فقیه خراسانی، ریاست حوزه ی علمیه یزد را بر عهده داشتند. ۲ - هجرت به کربلاوی پس از اتمام سطوح دروس حوزوی در یزد، جهت کسب مدارج علمی و اجتهاد به مراکز علمی مهاجرت کرد. وی ابتدا به حوزه ی علمیه ی کربلای معلی سفر کرد و در آن جا از درس پرفایده ی فقیه پارسا و کهن سال مرحوم آیت‌الله حاج شیخ محمدحسین فاضل اردکانی (متوفای ۱۳۰۲ قمری) بهره‌ها برد. برخی از بزرگان و شاگردان درس مرحوم فاضل اردکانی معتقد بودند که موقعیت علمی وی از شیخ انصاری ممتازتر و والاتر است. در واقع فاضل اردکانیاز مجتهدان طراز اول اوائل سده ی چهاردهم زمان ناصرالدین شاه بود. بسیاری از مجتهدان معاصر همانند شیخ عبدالکریم حائری و میرزای نایینی و... از درس ایشان کسب فیض کرده‌اند. هر چند حوزه ی علمیه ی کربلاپیشینه ی طولانی در تاریخ تشیع دارد و نیز در مقاطع خاصی از تاریخ از لحاظ تولید علم نقش مهم و اثر گذاری داشته و نیز همواره مهد علم و علما بوده است، اما فاضل اردکانی بعد از اتمام تحصیلات، شهر کربلارا برای اقامت برگزید و به تدریس پرداخت. او آن چنان در فقه و اصول مشهور شد که سیل طلاب و مشتاقان علم به سوی کربلا و حوزه ی درسی ایشان روانه شدند. او تا پایان عمر خویش در کربلا به سر برد و به تربیت شاگردان و مجتهدان بسیاری موفق گردید.(شرح حال و خدمات علمی و شاگردان فاضل اردکانی در مجموعه ی گلشن ابرار آمده است.) ۳ - هجرت به سامرابازار دانش که در روزگار فاضل اردکانی در کربلا پر رونق بود، با رحلت این عالم جلیل القدر کم کم بی فروغ گردید. سید محمد حسینی که نام و آوازه ی درسی میرزا محمدحسن شیرازی و عظمت حوزه ی تدریس او را شنیده بود. این بار عزم خویش را جزم کرد و برای تکمیل معلومات رهسپار سامرا گردید و در جوار حرمین امامین عسکریین ، علیهما السلام، رحل اقامت افکند و از محضر گرم میرزای شیرازی بهره‌ها برد و از دانش بیکران آن زعیم فرزانه خوشه‌ها بچیند. آیت‌الله سید محمد حسینی تا پایان حیات استادش در سال ۱۳۱۲ قمری از محضرش کسب علم کرد. و توانست مبانی علمی خود را استوار سازد.( جهت آشنائی بیش تر از خدمات علمی میرزای شیرازی در سامرا وعلل هجرت ایشان، به گلشن ابرار، جلد اول مراجعه شود.) ۴ - در حریم علویایشان بعد از رحلت میرزای شیرازی در سال ۱۳۱۲ قمری سامرا را ترک کرد و در جوار بارگاه ملکوتی امیرالمؤمنین ، علیه السلام، رحل اقامت افکند و ضمن بهره گیری از فضای معنوی نجف اشرف از محضر عالمان و فقیهان برجسته ی این حوزه ی بزرگ استفاده کرد. وی ابتدا در درس پرفایده ی آخوند ملا محمدکاظم خراسانی شرکت جست. آیت الله فیروزآبادی تا زمان واقعه ی مشروطه از محضر آخوند خراسانیبهره برد. سرانجام در شمار شاگردان سید محمدکاظم طباطبائی یزدی (صاحب کتاب ارزشمند و نفیس العروة الوثقی ) در آمد و مدارج عالی اجتهاد را طی کرد و نیز از مدرسان والا مقام حوزه ی نجف گردید. ۵ - انقلاب مشروطیتیکی از اتفاقات مهم در ایام تحصیلی مرحوم آیت‌الله فیروزآبادی، واقعه ی نهضت مشروطیت بود. در سال ۱۳۲۴ قمری انقلاب مشروطه در ایرانبه پیروزی رسید. نخستین مجلس شورای ملی ایران، تاسیس شد و برای کاستن قدرت و اختیارات دربار و شاه و حل مشکلات سیاسی و اقتصادی و آموزشی و فرهنگی کشور، قوانینی در مجلس شورای ملی تدوین گردید. مراجع تقلید نجف اشرف همانند آیات آخوند خراسانی و ملا عبدالله مازندرانی و میرزا حسین تهرانی و به دنبال آنان، چهر ه‌های برجسته ی علمی و مذهبی شهرستان‌های، از پشتیبان مشروطیت بودند. همراهی و همکاری و حضور جدی عالمان طراز اول، پای مردم مسلمان را برای کوتاه کردن دست‌های استبداد به خیابان‌ها کشانید و می‌رفت که ملت مسلمان ایران برای همیشه از یوغ و سلطه استعمارگران و ایادی مزدور آنان رهایی یابند، اما استعمارگران غرب زده و روشنفکر خود فروخته و مزدور اجانب برای ناکام ساختن اهداف والای انقلاب، دست به نیرنگ زدند و با تغییر اوضاع به مخالفت با اسلام و علما برآمدند. آیات عظام آخوند و سید یزدی که هر دو، از اساتید برجسته ی مرحوم فیروزآبادی به شمار می‌رفتند، ـ نیز در جریان فعالیت‌های مشروطیت نقش اساسی داشتند، منتهی با این تفاوت که وقتی سید یزدی عملکرد خائنانه ی روشنفکران غرب زده و برخی نمایندگان مجلس و مخالفت آنان را با مذهب مشاهده کرد، خواستار مشروطه ی مشروعه شدند. در صدد مقابله با آنان برآمدند. برخی از بزرگان علما همانند شیخ فضل الله نوری ، هوادار این جریان بودند که شرح این مبارزات در کتب تاریخی آمده است. حضرت امام خمینی ، قدس سره، درباره ی مجاهدت علمای اسلام و خنثی کردن ترفند برخی از نویسندگان ناآگاه مبنی بر تفرقه بین رهبران مشروطه می‌فرماید: «علمای اسلام در صدر مشروطیت در مقابل استبداد سیاه ایستادند و برای ملت آزادی گرفتند. قوانین جعل کردند: قوانینی که به نفع ملت است، به نفع استقلال کشور است به نفع اسلام است، قوانین اسلام است. این آزادی را با خون‌های خودشان، با زجرهایی که دیدند و کشیدند... گرفتند. در جنبش مشروطیت همین علما در راس بودند. اصل مشروطیت، اساسش از نجف به دست علما و در ایران به دست علما شروع شد و پیش رفت.... لکن دنباله اش گرفته نشد. مردم بی طرف شدند. روحانیون هم رفتند هر کس سراغ کار خودش، از آن طرف عمال قدرت‌های خارجی، خصوصا در آن وقت انگلستان، در کار بودند که این‌ها را از صحنه خارج کنند یا به ترور و یا به تبلیغات. گویندگان و نویسندگان آنان کوشش کردند به این که روحانیون را از دخالت در سیاست خارج کنند و سیاست را بدهند به دست آنانی که به قول آنان می‌توانند.... یعنی فرنگ رفته‌ها و غرب زده‌ها و شرق زده‌ها کردند. آن چه کردند! یعنی اسم مشروطه بود و واقعیتی استبداد(بود). آن استبداد تاریک ظلمانی، شاید بدتر از زمان‌های سابق بود.( درباره ی انقلاب مشروطیت به کتاب‌های تاریخ پیدایش مشروطیت نوشته ی ادیب هروی خراسانی، رجال عصر مشروطیت نوشته ی ابوالحسن علوی، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران نوشته مهدی ملک زاده، تاریخ سیاسی معاصر ایران نوشته ی سید جلال الدین مدنی و.... مراجعه شود.) ۶ - تدریس و شاگردانآیت الله سید محمد فیروزآبادی از همان ابتدای تحصیل به تدریس سطوح پایین تر اشتغال ورزید، خصوصا بعد از رحلت آیات سید محمد کاظم یزدی و شریعت اصفهانی. وی یکی از مهم‌ترین کرسی تدریس را در نجف اشرف بر عهده داشت و بسیاری از بزرگان به افتخار شاگردی این مجتهد عالی مقام رسیدند و از انفاس قدسی او بهره مند گشتند و از خرمن خلوص و دانش او خوشه چین و از دریای بی کران علوم او دانش، اندوزی کردند. ما از باب تیمن و تبرک، با نام برخی از آن بزرگ مردان به این مقاله زینت می‌بخشیم: ۱ـ آیت‌الله سید محمد حجت کوه کمره‌ای (متوفای ۱۳۷۲ قمری) [۱]
آثار الحجه، محمد شریف رازی، ج۱، ص۹۳.
[۲]
آیینه ی دانشوران، سید علیرضا ریحان یزدی، ص۵۳.
[۳]
ریحانة الادب، میرزا محمد علی مدرس تبریزی، ج۲، ص۲۴.
[۴]
ستارگان حرم، دفتر اول، ص۱۸۳.
۲ ـ حاج شیخ احمد علومی یزدی (متوفای ۱۳۹۳ قمری) وی در سال ۱۳۱۹ قمری در یزدمتولد شد و در نجف از محضر بزرگان از قبیل آیات نایینی و اصفهانی و فیروزآبادی بهره‌ها برد و به درجه ی اجتهاد رسید. آن گاه به ایران مراجعت کرد. مدتی را در قم و سپس در یزد به تدریس پرداخت. و سرپرستی حوزهی علمیه ی یزدو امام جماعت مسجد امیرچخماق را عهده دار گردید. وی که طبعی روان داشت، اشعاری می‌سرود. حواشی بر کتب رسائل و کفایه و مکاسب دارند. سرانجام در سال ۱۳۹۳ قمری به رحمت ایزدی پیوست. [۵]
آئینه ی دانشوران، ص۷۳۰.
حاج شیخ جلال الدین علومی (۱۳۲۵-۱۳۸۶ قمری) وی برادر حاج شیخ احمد علومی و از علما و دانشمندان یزد و از شاگردان آیات عظام نجف، خصوصا سید محمد حسینی فیروزآبادی، بهره‌ها بردند و در مراجعت به یزد، منشا خدمات دینی شدند. [۶]
مفاخر یزد، ج۲، ص۴۹۲.
۶.۱ - شیخ ابوالقاسم اصفهانیآیتالله آقا شیخ ابوالقاسم اصفهانی (متوفای ۱۳۸۴ قمری) وی فرزند عبدالرزاق اصفهانی از علما و بزرگان حوزه ی مبارک قم بود که به سال ۱۳۰۴ قمری در اصفهان متولد شد. او در نوجوانی مدتی را در تجارت خانه‌ای اشتغال به کار داشت و از سال ۱۳۲۰ قمری موفق به تحصیل علوم الهی گشت. مقدمات و سطوح و حکمت و ریاضیات و سائر دروس متداول عصر را در نزد فرزانگان نامدار اصفهان، مانند میرزا ابوالقاسم زفره‌ای، شیخ علی یزدی، سید محمد صادق خاتون آبادی، سید مهدی درچه‌ای، سید محمدباقر درچه‌ای، ملا عبدالکریم گزی، ملا محمد کاشی، ملا طاهر اصفهانی به خوبی فرا گرفت. در سال ۱۳۲۵ قمری وارد حوزه نجف اشرف گردید و دروس خارج فقه و اصول را در از آیات عظام آخوند خراسانی ، سید کاظم یزدی ، سید محمد فیروزآبادی، سید ابوالحسن اصفهانی ، میرزا محمود اهری، شیخ ابراهیم اردبیلی،... استفاده کرد. در سال ۱۳۴۱ قمری به حوزه ی مبارک قم مهاجرت کرد و از محضر آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری بهره مند گردید و خود نیز به تدریس پرداخت. از آثار علمی او می‌توان به حاشیه بر کفایۀ الاصول اشاره کرد. وی در ۶ شوال ۱۳۸۴ قمری دار فانی را وداع گفت و در قبرستان شیخان قم مدفون گردید. [۷]
گنجینه ی دانشمندان، ج۲، ص۷۵.
[۸]
آئینه ی دانشوران، ص۲۰۷. آثار الحجة، جلد ۲، ص۳۸.
۵ ـ شیخ حسن فرزند آیت‌الله شیخ حسین حرم پناهی قمی (متوفای ۱۳۴۷ قمری) این عالم بزرگوار در سال ۱۲۸۰ قمری در قم متولد شد و تحصیلات را در تهران نزد آیت‌الله ملا علی کنی و در سامرا نزد میرزای بزرگ شیرازی و در نجف نزد آیات آخوند خراسانی، سید محمد کاظم یزدی، سید محمد فیروزآبادی به پایان رسانید و به قم مراجعت کرد و مشغول خدمات دینی و اقامه ی جماعت و حل و فصل امور و رسیدگی به کارها گردید. وی علامه ی ذوفنون بود و ریاست تامه و نفوذ کلمه داشت. در سال ۱۳۴۷ قمری رحلت کرد و در سرزمین قم به خاک رفت.ا [۹]
لاجازة الکبیرة، سید شهاب الدین مرعشی نجفی، ص۴۳
[۱۰]
گنجینه ی دانشمندان، ج۲، ص۳۶۹.
۶.۲ - میرزا مهدی آشتیانیآیتالله میرزا مهدی آشتیانی (متوفای ۱۳۷۲ قمری) این حکیم فرزانه در تهران زاده شد و معلومات خود را در تهران و عتبات عالیات، خصوصا نزد آخوند خراسانی و سید محمد فیروزآبادی و... تکمیل کرد و سالیان متمادی در اصفهان ، قم، تهران، مشهد به تدریس پرداخت. جمعی از نخبگان علمی معاصر از شاگردان آن بزرگوار به شمار می‌رفتند. تالیفات زیادی از وی باقی مانده است. با دانشمندان کشورهای مختلف بحث‌های علمی و فکری داشت. این حکیم و فیلسوف عالی قدر در سال ۱۳۷۲ قمری در دار بقاء، ماوا گزید. [۱۱]
اختران فروزان ری و تهران، محمد شریف رازی، ص۱۷۷
[۱۲]
دایرة المعارف تشیع، ج۱، ص۱۱۷.
[۱۳]
ستارگان حرم، ج۹، ص۴۹.
۷ ـ شیخ علی اصغر تویسرکانی همدانی (متوفای ۱۳۷۷ قمری) وی عالمی جلیل و فقیه و فیلسوف نامدار و ادیبی ماهر بود که به مدت دوازده سال از محضر آیات سید محمد فیروزآبادی و شیخ عبدالکریم حائری بهره مند گردید. بعد از مراجعت به ایران، در زادگاهش تویسرکان مشغول خدمات دینی شد. [۱۴]
تراجم الرجال، سید احمد حسینی، ج۱، ص۱۰۵.
۸ ـ آیت‌الله حاج شیخ محمد مهدوی لاهیجانی (متوفای ۱۴۰۳ قمری) وی عالمی پرتلاش بود. به سال ۱۳۱۷ قمری در لاهیجان متولد شد. و معلومات خود را در نزد جمعی از فرزانگان نجف اشرف همانند آیات فیروزآبادی، شیخ عبدالحسین رشتی، نایینی،... تکمیل کرد. وی بیش از هشتاد جلد کتاب از خود به یادگار گذاشت. مهم‌ترین آن‌ها، تفسیر القرآن الکریم، جغرافیای گیلان ، رجال دو هزار ساله ی گیلان،... به چاپ رسیده است. وی در سال ۱۴۰۳ قمری درگذشت و در حسینیه ی جامع لاهیجان مدفون گردید. [۱۵]
تراجم الرجال، سید احمد حسینی، ج۱، ص۱۴۳.
۶.۳ - محمدرضا جرقویی اصفهانیحاج شیخ محمدرضا جرقویی اصفهانی (متوفای ۱۳۹۳ قمری) وی عالمی جلیل که بعد از تکمیل معلومات در اصفهان، منشا خدمات دینی و حل و فصل امور مردم گردید. [۱۶]
تراجم الرجال، سید احمد حسینی، ج۲، ص۳۹۶.
۱۰ ـ سید فخرالدین فیض دزفولی (متوفای ۱۳۹۴ قمری) وی در ۲۳ جمادی الاولی ۱۳۱۱ قمری در خاندان جلیل القدر علم و سیادت در دزفول متولد شد. مقدمات علوم الهی را نزد فرزانگان آن سامان بویژه نزد پسر عموی خود آیت‌الله سید ابوالقاسم موسوی دزفول یفرا گرفت. آن گاه جهت تکمیل معلومات، رهسپار نجف اشرف گردید و نزد بزرگان نامداری مانند مرحوم میرزا محمدحسین نایینی، شیخ ضیاء الدین عراقی ، سید ابوالحسن اصفهانی، سید محمد فیروزآبادی زانوی علم بر زمین زد. با دریافت اجازه ی اجتهاد به دزفول مراجعت کردند و منشا آثار و خدمات فراوانی گردید. این عالم جلیل القدر با چندین نفر از عالمان ربانی که صاحب مقامات معنوی بودند، مانند آیات شیخ حسین وحید آستانه‌ای (صاحب مدرسه ی علمیه در آستانه ی اشرفیه) سید حسین ظهیرالاسلام دزفولی، شیخ حسنعلی اصفهانی نخودکی روابط معنوی داشتند. وی علاوه بر مقامات علمی، اطلاعات وسیعی از طب قدیم و گیاه شناسی داشت. او این دانش را نزد دایی خود مرحوم سیدعلی سیدالحکماءـ که قریب پانزده سال در هندوستان به تحصیل طب و گیاه و گیاه شناسی اشتغال داشت، ـ فرا گرفته بود. نیز در علم اخلاق و توسلات و اذکار و اوراد، اهتمام تام داشت. آن بزرگوار به مدت ده سال آخر عمرش را در تهران سکونت داشت و در تاریخ ۱۲ ذو الحجه ۱۳۹۴ قمری برابر با ۵ دی ۱۳۵۳ شمسی دار فانی را وداع گفت. پیکر پاکش بعد از تشییع در قبرستان وادی السلام قم به خاک سپرده شد. [۱۷]
گنجینه ی دانشمندان، ج۴، ص۵۲۵.
[۱۸]
تربت پاکان قم، عبدالحسین جواهر کلام، ج۲، ص۱۲۵۱.
۶.۴ - میرزا فضل الله زنجانیمیرزا فضل الله زنجانی (متوفای ۱۳۷۳ قمری) میرزا فضل الله زنجانی ملقب به «شیخ الاسلام» ـ فرزند علامه شیخ نصرالله و نوه ی میرزا عبدالرحیم زنجانی از علمای بزرگ و صاحب فن وندر ۲۳ شوال ۱۳۰۲ قمری در زنجان متولد شد. پس از رشد، به تحصیل علوم دینی پرداخت. مقدمات را در زادگاهش فرا گرفت. آن گاه در سال ۱۳۳۱ قمری به نجف اشرف رهسپار شد و از محضر آیات سید محمدکاظم یزدی، شیخ الشریعه اصفهانی، سید محمد فیروزآبادی، ضیاءالدین عراقی و مدتی کوتاه در کربلااز محضر میرزا محمدتقی شیرازی، بهر ه‌های علمی برد. وی از عالمان بزرگ و صاحب تالیفات فراوانی است. در میان عالمان شهرت و معروفیت دارد. کتابخانه ی او نسخه‌های نفیس دارد که به رایگان در اختیار فضلای ایرانو عراقاست. ۶.۴.۱ - آثار علمیبرخی از آثار علمی او عبارت است از: ۱ ـ الرد علی الفلاسفة فی الواحد البسیط ۲ ـ زنجان فی التاریخ (در ۳ جلد) ۳ ـ حاشیة علی شوارق الالهام ۴ ـ علم الکلام و تاریخه فی الاسلام ۵ ـ تاصل الماهیات فی التحقق ۶ ـ رسالة فی اثبات اصالة الماهیة ۷ ـ شرح المنظومة وی در یک شنبه ۱۵ رجب ۱۳۷۳ قمری در سن ۷۱ سالگی در تهران دار فانی را وداع گفت. پیکرش در وسط قبرستان حاج شیخ (نو) قم به خاک سپرده شد. [۱۹]
تربت پاکان قم، ج۲، ص۱۲۶۲.
[۲۰]
الاجازة الکبیرة، ص۱۲۷.
[۲۱]
ستارگان حرم، ج۲۰، ص۱۱.
۶.۵ - عبدالله زنجانیمیرزا عبدالله زنجانی (متوفای ۱۳۶۰ قمری) میرزا عبدالله فرزند علامه شیخ نصرالله و برادر کوچک تر میرزا فضل الله زنجانی در سال ۱۳۰۹ قمری در زنجان متولد گردید و دروس علوم دینی را در زنجان آغاز کرد. جهت تکمیل معلومات به نجف اشرف مهاجرت کرد و از محضر بزرگانی چون آیات نایینی، فیروز آبادی، اصفهانی، عراقی،... بهره مند گردید. ۶.۴.۱ - آثار علمیوی از عالمان مشهور است و آثار علمی مفید و ارزشمندی دارد. برخی از آن‌ها چنین است: ۱ ـ تاریخ القرآن ۲ ـ زندگانی حضرت محمد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ۳ ـ شرح حال ملاصدرای شیرازی ۴ ـ طهارت اهل الکتاب ۵ ـ عظمت حسین بن علی علیه‌السّلام ۶ ـ فلسفه حجاب وی پس از عمری خدمت به اسلام و مسلمانان در ۷ جمادی الثانیه ۱۳۶۰ قمری در زنجان رحلت کرد. پیکرش نیز در همان دیار به خاک سپرده شد. [۲۲]
نقباء البشر، شیخ آقا بزرگ تهرانی، ج۱، ص۵۲.
[۲۳]
الاجازه الکبیر، ص۱۲۷.
[۲۴]
تربت پاکان قم، ص۱۲۶۳.
۶.۶ - کاظم شبستری۱۳ ـ علامه میرزا کاظم شبستری (متوفای ۱۳۳۶ قمری) وی از فقها و اساتید بنام حوزه‌ها و از شاگردان برجسته ی آیات عظام نجف اشرف بود. پس از نیل به مقام منیع اجتهاد، به زادگاهش مراجعت کرد. حوزه ی علوم دینی تاسیس کرد و به تدریس و تربیت طلاب پرداخت. به تبریزمهاجرت کرد. به وظایف دینی اشتغال ورزید. بعد از عمری تلاش خالصانه، در سال ۱۳۶۶ قمری جهان خاکی را وداع گفت. آیت الله حاج شیخ محسن مجتهدی شبستری نماینده ی ولی فقیه در آذربایجان شرقی و امام جمعه ی تبریز، از فرزندان آن بزرگوار به شمار می‌آیند. [۲۵]
علماء معاصرین، شیخ محمد خیابانی، ص۲۵۳.
آیت‌الله حاج شیخ محمدحسین سبحانی تبریزی (متوفای ۱۳۹۲ قمری) حاج شیخ محمدحسین تبریزی به سال ۱۳۰۰ قمری در تبریز متولد شد. بعد از پشت سرگذاردن مراحل تحصیلی در زادگاهش، راهی نجف اشرف شد. مدت دوازده سال تمام از محضر آیات سید یزدی، شریعت اصفهانی، فیروزآبادی استفاده کرد. به ایرانمراجعت کرد. در تبریزبه تدریس و تالیف و ارشاد پرداخت. شیخ محمد شریف رازی درباره ی او می‌نویسد: «طرز زندگی و نحوه ی معاشرت و شیوه ی سخن گفتن او، انسان را به یاد خدا می‌افکند و در افراد مستعد، اثر عمیق و انقلاب خاصی به وجود می‌آورد.» [۲۶]
گنجینه ی دانشمندان، ج۳، ص۳۱۴.
وی به سال ۱۳۹۲ قمری درگذشت. آیت‌الله حاج شیخ جعفر سبحانی از مراجع و مدرسان بزرگ حوزه ی علمیه ی قم، فرزند برومند ایشان است. [۲۷]
علماء معاصرین، ص۳۹۶.
[۲۸]
نقباء البشر، ج۲، ص۵۵۹.
۱۵ـ سید محمود مرعشی نجفی شوشتری (متوفای ۱۴۰۸ قمری) وی در سال ۱۳۰۷ قمری در خاندان معروف علمی متولد شد. تحصیلات خود را در نجف اشرف و سامراتکمیل کرد. بعد از بازگشت به ایران، چند سالی را در قم توقف کرد و از آیات عظام قم بهره مند گردید. از طرف آیت‌الله بروجردی به شهرهای مختلف ایران و آفریقای جنوبی جهت تبلیغ سفر کردند. تالیفاتی هم دارند. سرانجام در سن ۱۰۱ سالگی به سال ۱۴۰۸ قمری در قم رحلت کرد و در جوار حرم فاطمی به خاک سپرده شد. [۲۹]
تربت پاکان قم، ج۳، ص۳۱۴.
[۳۰]
ستارگان حرم، ج۱۱، ص۳۱.
۶.۷ - شیخ عبدالحسین امینیعلامه حاج شیخ عبدالحسین امینی (متوفای ۱۳۹۰ قمری) این عالم با فضیلت صاحب آثار نفیس و گرانقدری مانند الغدیر است. کتابخانه ی بزرگ امیرالمؤمنین ، در نجف اشرف در میان عموم بویژه نزد محققان و پژوهندگان دنیای اسلام ، از شهرت بسزایی برخوردار است. [۳۱]
گلشن ابرار، ج۲ .
۱۷ ـ آیت‌الله حاج شیخ علی نمازی شاهرودی (متوفای ۱۴۰۵ قمری) وی در شاهرود ، متولد شد. مراحل تحصیلی خود را در مشهدو نجف اشرف به اتمام رسانید. بعد از تکیمل معلومات به ایران مراجعت کرد و در مشهد رحل اقامت افکند و مشغول تدریس و تالیف گردید. مستدرک سفینة البحار در ۱۰ جلد، کار نتیجه ی کار بی وقفه وی در ۳۰ سال اخیر بوده است. تالیفات ارزشمند چاپ شده ی دیگری نیز دارند. وی در سال ۱۴۰۵ قمری در مشهدرحلت کرد و در حریم رضوی به خاک رفت. [۳۲]
مجله ی کیهان فرهنگی سال ۱۱، ش ۹و ۱۰، ص۱۴ - ۱۵.
(مستدرکات علم رجال الحدیث، در هشت جلد، از آثار آن عالم جلیل القدر استت.)۱۸ ـ حاج شیخ ذبیح الله محلاتی (متوفای ۱۴۰۶ قمری) وی از عالمان پرتلاش و از مروجان دل باخته ی اهل بیت ، علیهم السلام، بود. همه ی عمر شریف و گرانقدرش، صرف تحقیق و تالیف و تبلیغ دین خدا گردید. اثر گران سنگ ریاحین الشریعه در شرح حال بانوان دانشمند شیعه ، از مهم‌ترین آثار چاپ شده ی وی به شمار می‌رود. [۳۳]
گلشن ابرار، ج۵، ص۴۷۱.
۶.۸ - شیخ عبدالکریم زنجانیآیتالله حاج شیخ عبدالکریم زنجانی (متوفای ۱۳۸۸ قمری) وی از شاگردان برجسته ی سید محمد کاظم یزدی و سید محمد فیروزآبادی و شریعت اصفهانی بود. از آنان اجازه ی اجتهاد دریافت کرده است. [۳۴]
گلشن ابرار، ج۶، ص۲۲۳.
[۳۵]
ستارگان حرم، ج۳، ص۱۰۱.
۲۰ ـ آیت‌الله حاج میرزا حسین سبزواری (متوفای ۱۳۸۶ قمری) وی که به «فقیه سبزواری» شهرت دارد، به سال ۱۳۰۹ قمری در سامرا متولد شد. معلومات خود نزد عالمان سامرا و نجف، بویژه سید محمد فیروزآبادی تکمیل کرد. سپس به ایران آمد و در مشهدمقدس رحل اقامت افکند. خدمات فراوانی از قبیل تاسیس مدارس، مساجد ، حسینیه‌ها، درمانگاه،... از وی به یادگار مانده است. وی در سن ۷۷ سالگی وفات کرد و در حریم رضوی مدفون گردید. [۳۶]
مشاهیر مدفون در حرم رضوی، ابراهیم زنگنه، ص۱۶۷.
۶.۹ - علم الهدی خراسانیآیتالله حاج سید علی علم الهدی خراسانی (متوفای ۱۳۹۸ قمری) وی معروف به «علم الهدی» و از سادات شهیدی است. در کربلا متولد شد. معلومات خود را در همان سرزمین مقدس، بویژه نجف اشرف به پایان رسانید. سپس به مشهدمقدس مراجعت کرد و علاوه بر خدمات دینی، در مسجد گوهرشاد اقامه ی جماعت کرد. [۳۷]
مشاهیر مدفون در حرم رضوی، ابراهیم زنگنه، ص۲۱۴.
۲۲ ـ سید رضی الدین کمالی دزفولی ۲۳ ـ حاج شیخ محمد حائری اردکانی( متوفای ۱۳۸۱ قمری) ۲۴ ـ شیخ جلال الدین علومی یزدی (متوفای ۱۳۸۶ قمری) ۲۵ ـ میرزا علی اکبر یزدی صدرآبادی(در النجوم السرد بذکر علمای یزد، در صفحات متعدد اسامی برخی از شاگردان معظم له آمده است.) ۲۶ ـ آیت‌الله حاج سید مرتضی فیروزآبادی. او فرزند معظم له است که شرح حالش خواهد آمد. ۷ - مرجعیتآیت الله فیروزآبادییکی از مدرسان برجسته و فقهای عالی مقام حوزه ی مبارک نجف اشرف بود. بعد از رحلت استاد بزرگوارش آیت‌الله سید محمدکاظم طباطبایی یزدی، به مرجعیت دست یافت. بسیاری از مردم عراقو برخی از نقاط ایران بویژه تبریزاز وی تقلید می‌کردند. صاحب کتاب نجوم السردمی نویسد: «سید محمد حسینی فیروزآبادی یزدی بعد از وفات سید یزدی تا اندازه‌ای مرجعیت تقلید پیدا کردند، خصوصا در خطه ی تبریزولکن مردم یزد، تماما به مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائری مراجعه کردند. جالب است بدانید که این بزرگوار و استادشان مرحوم سید یزدی و معاصرشان مرحوم حائری، سه بزرگواری هستند که از خطه ی یزد به مرجعیت رسیدند» [۳۸]
نجوم السرد بذکر علمای یزد، ص۶۵۸.
حجةالاسلام سید علی کمالی دزفولی می‌گوید: «قریب هشتاد سال قبل، پدرم مرحوم سید رضی الدین، از محضر درس آیت‌الله العظمی مرحوم آقا سید محمد فیروزآبادیـ که مرجع بزرگ امامیه بود ـ بهره مند گردید و از آن مرحوم اجازه ی اجتهاد گرفت. من در ده سالگی به یاد دارم که رساله ی عملیه ی آن مرجع عالی قدر با حروف سربی و قطع کوچک، بین کتاب‌های مرحوم پدرم بود.» . [۳۹]
ستارگان حرم، ج۵، ص۱۷۳.
۸ - ویژگی‌های اخلاقیویژگیهای اخلاقی و علمی ایشان از دیدگاه تراجم نگاران علامه ی بزرگوار خوانساری کاظمینی در احسن الودیعة می نویسد: «آقا سید محمد فیروزآبادییزدی نجفی، از اجلای علمای عاملین و از افاخم فقهای مجتهدین و یکی از مراجع امامیه بود. مرا به خدمتش مشرف و کرارا با ایشان ملاقات کردم و ندیدم از جناب ایشان الاسکون و وقار. آن بزرگوار حسن الاخلاق و کریم الاعراق و جامع بارع و زاهد و عابد بود....» [۴۰]
احسن الودیعة، ج۲، ص۱۲۳ - ۱۲۴.
صاحب ریحانة الادبمی گوید: «سید محمد یزدی فیروزآبادی الاصل و المولد، نجفی المسکن و المدفن، عالم عابد فاضل فقیه مجتهد امامی که از تلامذه ی آخوند خراسانی و سید یزدی و مرجع تقلید جمعی از شیعیان است...» [۴۱]
ریحانة الادب، ج۲، ص۳۶۴.
صاحب معارف الرجالمی نویسد: «سید محمد بن سید محمد باقر الحسینی الیزدی الفیروزآبادی عالمی با فضیلت و مجتهدی مسلم بود که از لحاظ تقوا و وثاقت شهرت داشت. بعضی از قبایل عرب بعد از ارتحال سید یزدی از ایشان تقلید می‌کردند ودر نزد عموم محبوبیت تام داشت و در صحن علوی اقامه جماعت می‌کرد.» [۴۲]
معارف الرجال، ج۲، ص۳۸۸.
«آیت الله فیروزآبادی یکی از مراجع و مدرسین بزرگ حوزه عراق بود. پس از وفات علامه یزدی و آقا شریعت اصفهانی، زعامت و مرجعیت اغلب بلاد شیعیان به معظم له منتهی شد. [۴۳]
علمای بزرگ شیعه از کلینی تا خمینی، ص۳۵۷.
وی، مجلس درس و امامت قابل توجهی داشتند. قبل از درس، کمی تفسیر می‌فرمودند.» [۴۴]
نجوم السرد بذکر علمای یزد، ص۶۵۸.
«وی فقیهی برجسته و ممتاز، عالمی بزرگ و پارسا، مورد وثوق، نیکوسرشت، متدین، خوش مشرب و دستگیر ضعیفان بود. از همین رو نزد مردم نجفمحبوبیت خاصی داشت.» . [۴۵]
مفاخر یزد ویژه ی عالمان دینی، ج۱، ص۲۲۳.
۹ - تالیفاتآیت الله فیروزآبادی عمرش را در تدریس و تالیف و تحقیق علوم اهل بیت سپری کرد و توانست کتاب‌های ارزشمندی برای طالبان علم و حقیقت به یادگار گذارد. تالیفات ارزشمند وی عبارت است از: ۱ ـ جامع الکلم فی حکم اللباس المشکوک فیه. در سال ۱۳۴۰ قمری در ۳۰ صفحه در چاپخانه حیدریه نجف به چاپ رسیده است. ۲ـ مجموعةالاحادیث الاخلاقیةو المواعظ ۳ ـ حاشیةعلی العروةالوثقی ۴ ـ مناسک الحج و العمرة ۵ ـ منتخب الوسایل ۶ ـ کتاب الطهارت ۷ ـ کتاب الصلاة ۸ ـ رساله ی عملیه [۴۶]
الذریعه،آقا بزرگ تهرانی، ج۵، ص۶۹.
۱۰ - رحلتآیت الله سید محمد فیروزآبادی به علت بیماری و معالجات مکرر در عراق، بالاخره بعد از عمری تلاش و مجاهدت علمی، سرانجام در روز سه شنبه ۲۷ ربیع الاول سال ۱۳۴۵ قمری در سامرا رحلت کرد. پیکر پاکش بعد از تشیع با شکوهی تا نجف حمل گردید. در روز جمعه آخر ربیع الاول در یکی از حجرات صحن علوی مدفون گردید. [۴۷]
النجوم المسرد، ص۲۰۱.
[۴۸]
تراجم الرجال، ج۱، ص۳۹۲.
[۴۹]
گنجینه ی دانشمندان، ج۵، ص۲۸۸ .
[۵۰]
گنجینه ی دانشمندان، ج۶ ،ص۱۲۳.
[۵۱]
معارف الرجال، ج۲، ص۳۸۸ .
[۵۲]
معارف الرجال، ج۲، ص۹ .
[۵۳]
احسن الودیعه، ج۲، ص۱۲۳ - ۱۲۴.
[۵۴]
دائرة المعارف تشیع، ج۱۲، ص۴۱۴.
[۵۵]
ریحانه الادب، ج۲، ص۳۶۴
[۵۶]
مفاخر یزد ویژه عالمان دینی، ج۱، ص۲۲۳.
[۵۷]
معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۱۳۴.
[۵۸]
الذریعه،آقا بزرگ تهرانی، ج۵، ص۶۹.
[۵۹]
الذریعه،آقا بزرگ تهرانی، ج۶، ص۱۴۹.
[۶۲]
الذریعه،آقا بزرگ تهرانی،ج۲۲، ص۲۰۶.
[۶۳]
تاریخ علمای و معاصرین، ص۱۳۷- ۱۳۸.
[۶۴]
معجم رجال الفکر و الادب فی النجف، ج۲، ص۹۵۵.
[۶۵]
نجوم السرد بذکر علمای یزد، ج۲، ص۶۵۸.
۱۱ - فرزند برومندشآیت الله سید مرتضی حسینی فیروزآبادی در آخر ربیع الاول سال ۱۳۲۹ قمری در نجف اشرف متولد گردید. تحصیلات خود را درنزد آیات عظام نجف اشرف، همانند میرزا علی ایروانی و میرزا ابوالحسن مشکینی و سید ابوالحسن اصفهانی و شیخ محمدحسین غروی اصفهانی و شیخ محمد کاظم شیرازی به اتمام رسانید. نیز مراحل عالی عرفانی و اخلاقی و مقامات معنوی را از محاضر آیات بزرگوار سید علی آقای قاضی و سید جمال الدین گلپایگانی طی کرد. نیز از مدرسان بزرگ و فقهای عظام نجف اشرف به شمار می‌آمد. بیان زیبا و تعبیر رسایش و شیوه ی تدریس وی، به گونه‌ای بود که در میان مشتاقان علم، محبوبیت ویژه‌ای داشت. صدها نفر از فرزانگان در مکتب علمی و اخلاقی وی تربیت و پرورش یافتند. آیت الله فیروزآبادی در سال ۱۳۹۱ قمری به خاطر فشار حزب بعث به ایرانمهاجرت کرد و در شهر مقدس قمرحل اقامت افکند. شب‌ها در رواق پایین حرم مطهر حضرت معصومه ، سلام‌الله‌علیها ، اقامه ی جماعت می‌کرد. وی با امام راحل، قدس سره، و انقلاب اسلامی، همگام و همراه بود. او، مورد احترام رهبر کبیر انقلاب اسلامی امام خمینی بودند. ۹ - تالیفاتآثار و تالیفات ارزشمندی از وی به یادگار مانده است که عبارت است از: ۱ ـ عنایة الاصول فی شرح کفایة الاصول، (۶ جلد) ۲ ـ فضائل الخمسة من الصحاح الستة و غیرها من الکتب المعتبرة. این کتاب شامل احادیث پنج تن آل عبا در مهم‌ترین کتب عامه است، جمع آوری و مورد بررسی قرار گرفته است. ۳ ـ الفروع المهمة فی احکام الائمة (۳ جلد). این کتاب ارزشمند به فارسی ترجمه شده است. تلخیص فارسی آن هم به چاپ رسیده است. ۴ ـ خلاصة الجواهر ۵ ـ منتخب المسائل ۶ ـ السبعة من السلف من الصحاح الستة و غیرها من الکتب المعتبرة عند اهل السنة و الجماعة. این کتاب به فارسی و اردو ترجمه شده است. ۷ ـ حاشیه بر مکاسب ۸ ـ حاشیه بر رسائل ۹ ـ رساله ی عملیه فارسی آیت الله سید مرتضی حسینی فیروزآبادی در ۱۷ ذوالحجه ۱۴۱۰ قمری رحلت کرد. پیکرش با شکوهی خاص تشییع و در قبرستان باغ بهشت مقابل مزار شهدای علی بن جعفر ، علیه السلام، قم به خاک سپرده شد. [۶۶]
گنجینه ی دانشمندان، ج۲، ص۲۲۴.
[۶۷]
مفاخر یزد، ج۱، ص۵۳۵.
[۶۸]
نجوم السرد بذکر علمای یزد، ج۲، ص۶۶۰.
[۶۹]
ستارگان حرم، ج۵، ص۱۷۱.
۱۳ - پانویس
۱۴ - منبعسایت فرهیختگان تمدن شیعه، برگرفته از مقاله«سیدمحمد حسینی فیروزآبادی». |